Những con số về tỷ số giới tính khi sinh tiếp tục gióng lên hồi chuông cảnh báo. Theo kết quả Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 của Cục Thống kê, tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam đạt 111,4 bé trai/100 bé gái, cao hơn nhiều so với mức cân bằng tự nhiên khoảng 106 bé trai/100 bé gái. Điều này phản ánh sự thiếu cân bằng trong cơ cấu dân số ngay từ những năm đầu đời.
Đáng chú ý, chỉ trong 7 tháng đầu năm 2025, tỉnh Ninh Bình ghi nhận tỷ số giới tính khi sinh là 112,7 bé trai/100 bé gái, vượt xa ngưỡng cảnh báo quốc gia. Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn là vấn đề nổi bật, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt từ chính quyền và cộng đồng.
Trước kia, nhu cầu sinh con trai vẫn tiềm ẩn trong hành vi sinh sản: với những cặp vợ chồng đã có hai con một bề là gái. Tuy nhiên, giữa những quan niệm cũ vẫn còn hiện hữu, ngày càng có nhiều gia đình lựa chọn cách nghĩ tiến bộ, coi trọng bình đẳng giới. Chia sẻ trong buổi phỏng vấn tại xã Nghĩa Hưng, chị Nguyễn Thị Mận bộc bạch: “Đối với vợ chồng tôi, con trai hay con gái đều quý như nhau. Khi sinh hai bé gái, gia đình bên nội cũng có người nhắc khéo, nhưng chúng tôi xác định rõ: quan trọng nhất là nuôi dạy con tốt, để các con trở thành người có ích cho gia đình và xã hội. Thực tế, hai bé gái đã mang lại cho chúng tôi niềm vui và sự gắn kết mỗi ngày. Vì vậy, chúng tôi không có ý định sinh thêm để có con trai” Lời tâm sự của chị Mận không chỉ phản ánh sự đổi thay trong một bộ phận gia đình trẻ ở nông thôn, mà còn là minh chứng sống động cho hiệu quả của công tác tuyên truyền dân số trong thời gian qua.
Nguyên nhân và hệ lụy khó lường
Theo đánh giá của Chi cục Dân số, việc thay đổi nhận thức trong cộng đồng còn nhiều trở ngại. Căn nguyên chủ yếu vẫn là tư tưởng “trọng nam hơn nữ” đã ăn sâu trong tâm lý xã hội, gắn với trách nhiệm “nối dõi tông đường” hay lo lắng “ai phụng dưỡng khi về già”. Cùng với đó, sự phát triển của dịch vụ y tế hiện đại, giúp xác định giới tính thai nhi từ sớm, đã vô tình tạo điều kiện để nhiều người lựa chọn giới tính trước sinh, dù hành vi này đã bị pháp luật nghiêm cấm.
Bà Phạm Thị Thủy, cán bộ dân số xã, chia sẻ thêm: “Mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ dẫn đến tình trạng thừa nam, thiếu nữ, gây nhiều hệ lụy lâu dài. Nam giới khó lập gia đình, nảy sinh tệ nạn xã hội như mại dâm, buôn bán phụ nữ, trẻ em. Việc lựa chọn giới tính thai nhi còn khiến gia tăng phá thai, ảnh hưởng sức khỏe phụ nữ, đồng thời làm trầm trọng thêm bất bình đẳng giới.”
Thực tế công tác ở cơ sở cũng cho thấy, việc thay đổi tư duy không hề dễ dàng. Chị Đỗ Thị Liên, cộng tác viên dân số xã Nghĩa Hưng, chia sẻ: “Đặc thù ở nông thôn là nhiều người cao tuổi không có lương hưu, thu nhập lại thấp, nên họ thường mong có con trai để nương tựa lúc về già. Chính điều này khiến tư tưởng ‘trọng nam hơn nữ’ duy trì dai dẳng qua nhiều thế hệ. Khi đi tuyên truyền, chúng tôi gặp không ít khó khăn, phải kiên trì giải thích, lấy những câu chuyện thực tế làm minh chứng, để bà con hiểu rằng con gái cũng có thể hiếu thảo, chăm sóc cha mẹ như con trai. Mỗi buổi sinh hoạt, mỗi lần trò chuyện đều là một cơ hội nhỏ góp phần thay đổi dần nhận thức trong cộng đồng.” Chính những chia sẻ từ cán bộ dân số cơ sở đã phần nào lý giải vì sao việc kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cần một quá trình lâu dài, kiên nhẫn và có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều cấp, nhiều ngành.
Nỗ lực từ chính quyền và ngành y tế
Trước thực trạng đó, ông Vũ Tài Anh - Phó Chi cục trưởng Chi cục Dân số và Trẻ em tỉnh Ninh Bình, khẳng định: Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống. Trước hết là đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu rằng trai hay gái đều quý như nhau; đồng thời tăng cường quản lý, giám sát các cơ sở y tế, xử lý nghiêm hành vi tiết lộ giới tính thai nhi. Song song, chúng tôi chú trọng phổ biến pháp luật, nhân rộng các mô hình truyền thông hiệu quả, như câu lạc bộ ‘Không lựa chọn giới tính khi sinh’ hay gia đình hạnh phúc với hai con gái. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ về an sinh xã hội, việc làm cho gia đình sinh con một bề là gái cũng cần được quan tâm; cuối cùng là lồng ghép nội dung bình đẳng giới vào giáo dục học đường, hương ước, quy ước cộng đồng để tạo sự thay đổi bền vững. Phấn đầu từ 5 đến 10 năm tới, tỉnh Ninh Bình đạt mục tiêu đưa tỷ số giới tính về mức cân bằng tự nhiên (106 bé trai/100 bé gái).
Hồng Ánh
